Soroban – liczydło japońskie do nauki liczenia
8 maja 2021
Soroban (jap. 算盤 lub 十露盤 soroban) to liczydło japońskie, odpowiednik europejskiego abakusa.
Soroban – budowa i znaczenie koralików
Liczydło japońskie składa się z nawet 23 lub 27 pręcików podzielonych poprzeczną belką, chociaż w szkołach używa się zwykle 13-prętowego. Na każdym pręciku znajdują się 4 koraliki poniżej belki („ziemia”) i 1 koralik powyżej niej („niebo”). Obliczeń dokonuje się poprzez przesuwanie koralików do lub od belki poprzecznej.
Każda pionowa linia przedstawia 1 cyfrę w liczbie np. pierwszy od prawej to pręcik jedności, drugi to dziesiątki, trzeci to setki itd. Każdy z koralików poniżej belki poprzecznej ma wartość równą 1, a powyżej niej wartość równą 5. Dziesięć kombinacji położeń koralików na jednej linii odpowiada dziesięciu cyfrom.
Liczydło soroban – historia
Soroban dotarł do Japonii w XV wieku z Chin. W okresie Edo (1603–1868) Japonia była krajem zamkniętym (sakoku), ale jej tradycyjny system edukacyjny, w tym nauczania posługiwania się sorobanem był kontynuowany. W okresie Meiji nastąpiła szybka zmiana wynikająca z gwałtownego procesu modernizacji i absorbowania osiągnięć Zachodu. Dotyczyło to także sposobów kształcenia. Okazało się, że soroban jest nadal przydatny i uczniowie musieli obowiązkowo uczyć się posługiwania nim.
soroban, profesjonalne liczydło soroban japoński, Autor Fisle, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons
W 1944 r. Japońska Izba Handlu i Przemysłu wprowadziła oficjalny system egzaminacyjny. Osoba, która osiągnęła najwyższy – z trzech – poziom miała prawo do nauczania. Około 45 mln osób poddało się egzaminom, a około 11 mln zdało je na poszczególne stopnie.
Po II wojnie światowej szybki proces rozwoju Japonii oraz powszechna komputeryzacja spowodowały odejście od tradycyjnych wartości, w tym sztuki liczenia na sorobanie. Wynikłe z tego problemy uświadomiły jednak Japończykom grożące niebezpieczeństwa i w ostatnich dekadach nastąpił powrót do nauczania podstaw we wszystkich dziedzinach. W 1989 r. Ministerstwo Edukacji uznało konieczność rozszerzenia nauczania posługiwania się sorobanem jako podstawy w nauczaniu matematyki w szkołach podstawowych nie tylko w klasie trzeciej, ale także w czwartej. Obecnie przedmiot ten jest nauczany w klasie trzeciej i wyższych.
W 2004 r. w szkołach podstawowych miasta Amagasaki, w prefekturze Hyōgo, zorganizowano „specjalną strefę nauki liczenia” (inaczej: „strefę sorobanu”). System rozpoczął się od jednej szkoły, aby w 2009 r. objąć wszystkie 43 szkoły.
Dlaczego soroban jest lepszy od kalkulatora?
Mimo że Japonia jest krajem wysoce skomputeryzowanym, to przyrząd ten nadal jest tam wykorzystywany do wykonywania obliczeń. Wprawny rachmistrz jest w stanie szybciej dokonać obliczeń na sorobanie, niż niewprawny użytkownik za pomocą kalkulatora. Im większe liczby występują w obliczeniu, tym szybsza jest metoda liczenia na sorobanie. Przykładowo 1 milion wymaga przesunięcia 1 koralika, podczas gdy w kalkulatorze należy wcisnąć 7 cyfr.
Dlaczego liczydło japońskie jest lepsze do nauki niż tradycyjne?
W ostatnich latach naukowcy – w oparciu o doświadczenia i wykorzystanie nowoczesnych technologii – wykazali, iż korzystanie z sorobanu rozwija prawą półkulę mózgu. W niektórych krajach wprowadzono w szkołach naukę posługiwania się tym liczydłem z korzyścią dla uczniów.
W tradycyjnym liczydle dziecko może bezmyślnie przesuwać koraliki i po prostu na głos liczyć. Jest to oczywiście potrzebne na początkowym etapie nauki matematyki, po to, aby dziecko poznało kolejność cyfr i wizualizowało sobie proces dodawania i odejmowania, a także w pewnym zakresie mnożenia. Innymi słowy, tradycyjne liczydło to po prostu uporządkowany po 10, zbiór prostych liczmanów. Jeśli jednak dziecko dość biegle używa liczmanów lub prostego liczydła, jest to wspaniały moment na wejście na wyższy, bardziej świadomy poziom.
Soroban wymaga od liczącego sprawnego poruszania się w liczeniu do … 10. Naprawdę! Możesz dodawać lub odejmować nawet 10 cyfrowe liczby, nie wychodząc poza proste działania w zakresie 10. 🙂 Jednak, aby do tego dojść, potrzeba uświadomić sobie kilka zależności pomiędzy liczbami.
Tutaj możesz pobrać sobie takie ściągawki:
Dzięki nauczeniu się i stosowaniu tych zależności dziecko musi już zacząć nieco kombinować, co dodać, co odjąć, aby wykonać dane działanie. Myślisz, że dla 7 latka dodanie 5 do 8 jest za trudne, bo przekracza magiczną granicę 10? Z japońskim liczydłem to proste: 5 + (5 + 3) = 13. Dzięki ćwiczeniom takie arytmetyczne rachunki stają się łatwe, a uczeń dodatkowo umie analizować sytuację na liczydle i wybrać odpowiednią konfigurację. Innymi słowy – myśli nad tym co robi, a nie tylko przesuwa koraliki.
Zalety japońskiego liczydła
- poprawia koncentrację (jeśli się zgubisz w kolejnych działaniach i nie wiesz „gdzie jesteś” musisz zaczynać liczenie od początku),
- daje sprawność matematyczną i generalnie umiejętność sprytnego rachowania,
- większa pewność siebie
- świeżość umysłu
- ćwiczenie pamięci obrazowej.
Gdzie kupić soroban? Jaki model wybrać?
Na początek wystarczy 7 lub 13 prętowe, najzwyklejsze liczydło japońskie zrobione z plastyku. Młodsze dzieci na pewno chętniej będą bawić się wersją kolorową, ale to sprawa indywidualna. Najtańsze sorobany można znaleźć na Aliexpressie (ok. 8 zł za 7 prętowy i ok. 12 zł za 13 prętowy). Można poszukać też na rodzimym Allegro (cena sorobanu od 22 zł za 13 prętowe liczydło japońskie, chociaż lepiej sprawdza się fraza „liczydło chińskie”). Jak na dłoni widać, że nie jest to duży wydatek.
Dopiero gdy dziecko „załapie bakcyla” można pomyśleć o ładniej wyglądającym modelu drewnianym lub sorobanie 15, 26 lub 27 pręcikowym.
Soroban – dodawanie
Dodawanie jest podstawowym i najprostszym działaniem matematycznym, które możemy policzyć za pomocą liczydła japońskiego.
Soroban – dodawanie proste
Każdy patyczek rozpatrujemy osobno, a całość można porównać z tradycyjną metodą „pod kreską”. Główna różnica polega na tym, że wszystko wykonujemy od lewej do prawej strony. Oto kilka przykładów:
123 + 321
-
- 123
-
- 123+300
-
- 423+20
-
- 443+1
562+325
-
- 562
-
- 562+300
-
- 862+20
-
- 882+5
Liczydło japońskie – dodawanie z przekroczeniem 5 i 10 (czyli sorobanowe triki 🙂 )
Jednak nie każde działanie jest takie miłe i ładne jak powyższe, raczej odwrotnie 🙂 I wtedy przydaje się nasza ściągawka, której używanie z pamięci szybko staje się podświadome i naturalne.
5267 + 3459
Najpierw dodajemy 5 tysięcy i 3 tysiące = 8 tysięcy, na razie prosto
Teraz do 200 dodajemy 400 i pojawia się pierwszy problem, bo pod belką są tylko 4 koraliki. Dlatego wiemy, że 4 = +5 -1, więc ściągamy do belki koralik nieba i odejmujemy jeden koralik ziemi. Ktoś mógłby powiedzieć, że przecież to oczywiste, że 2+4 to 6, ale dla przyspieszenia liczenia zawsze odnosimy się do 5 lub 10. Po prostu przyjmuj, że tak jest na tym etapie 🙂
Kolejny krok to dziesiątki – 60+50. Tutaj też nie idziemy na skróty, że przecież 110. Podnosimy koralik nieba dziesiątek i podnosimy jeden koralik ziemi na pręciku po lewej stronie (w setkach). Dodaliśmy 5, nawet nie zastanawiając się nad tą 6, prawda?
I na koniec 7+9. Możemy myśleć, że to 16, ale znów odnosimy się do 10 w tym wypadku. 9 to 10 minus 1, więc podnosimy 1 koralik ziemi na pręciku po lewej stronie i opuszczamy jeden koralik ziemi na pręciku właśnie obsługiwanym.
Skąd wiedzieć, czy użyć dopełnienia do 5, czy do 10? Wszystko zależy od sytuacji, ale dążymy do tego, aby wykonać jak najmniej ruchów i żeby były to ruchy „oczywiste”. Reszta jest kwestią ćwiczenia 🙂
Soroban – odejmowanie
Soroban – mnożenie
Soroban – dzielenie
Ciekawostki – Ono – miasto sorobanów
W prefekturze Hyōgo znajduje się miasto Ono znane jako miasto sorobanu. Jest to jeden z tradycyjnych produktów wytwarzanych w tym regionie. Stąd liczydła tamtejsze nazywane są Banshū-soroban, gdzie Banshū jest dawną nazwą części obecnej prefektury Hyōgo. W 1983 r. utworzono w tym mieście Muzeum Przemysłu Tradycyjnego. Jedną z sal przeznaczono na prezentację sorobanów.
No tags for this post.
