Tradycje bożonarodzeniowe w innych krajach

Follow me

Znasz polskie tradycje bożonarodzeniowe, ale czy wiesz które pochodzą z innych krajów? Zapraszamy po małą świąteczną wycieczkę po Europie. Przy okazji okresu gwiazdkowego pokaż swojemu dziecku różnorodność kultur. Tradycje bożonarodzeniowe w innych krajach mogą być równie ciekawe jak w naszym.

Niemieckie tradycje bożonarodzeniowe

Z tego kraju pochodzi zwyczaj ubierania choinki. Według najstarszych znanych informacji drzewko zostało po raz pierwszy ozdobione owocami, opłatkami, piernikami i papierowymi dekoracjami – we Fryburgu w 1419 r. Najbardziej popularna piosenka niemiecka O, Tannenbaum nie jest kolędą. Jej słowa opowiadają o świątecznej choince, a nie – o narodzinach Jezusa. Mimo to w Niemczech trudno wyobrazić sobie Święta Bożego Narodzenia bez tej melodii. Melodia O, Tannenbaum wywodzi się z XVI‑wiecznej piosenki ludowej: Niech żyje czeladnik stolarza.

Hiszpańskie tradycje bożonarodzeniowe

Podczas składania wigilijnych życzeń Hiszpanie przełamują się chałwą zwaną turrón. Wśród hiszpańskich potraw świątecznych najpopularniejsze jest specjalne ciasto, w którym ukrywane są upominki, najczęściej ze złota. Dzieci otrzymują prezenty od Trzech Króli, czyli dopiero 6 stycznia.
Melodia kolędy katalońskiej El Noi de la mara (Syn Dziewicy) pochodząca z XVI w., została spopularyzowana na świecie dzięki opracowaniom instrumentalnym, szczególnie przeznaczonym na gitarę.

Słowiańskie tradycje bożonarodzeniowe – kolędowanie

Na terenach środkowej Europy nadal utrzymuje się zwyczaj kolędowania. Zarówno stroje kolędników, jak i ich zachowania oraz śpiewane lub recytowane przez nich rytualne teksty cechuje wyraźna symbolika płodności i wiara w magiczną moc sprawczą wypowiadanych słów. Istnieje też związek dawnego obrzędu kolędowania z kultem zmarłych, wiarą w ich rolę jako opiekunów płodności i urodzaju. W późniejszym okresie obrzęd uległ chrystianizacji. Praktyka wodzenia gwiazdy nawiązywała do nowonarodzenia słońca (po najkrótszym dniu w roku), natomiast po przyjęciu chrześcijaństwa zaczęła się wiązać z gwiazdą betlejemską.

Istotą kolędowania jest obrzędowa wymiana darów. W zamian za życzenia, przyjmowane jako pomyślna wróżba urodzaju i powodzenia, gospodarze obdarowują kolędników świątecznymi smakołykami lub drobnymi datkami. Zarówno forma składania życzeń (śpiewanie, recytowanie, wykrzykiwanie), jak i towarzyszące jej działania (np. przedstawienia kolędnicze, tańce, popisy sprawności) oraz stroje (przebrania) uczestników obrzędu są niezwykle zróżnicowane i zależne od regionu i czasu. Popularną formą jest kolędowanie z maszkarami zwierzęcymi, któremu towarzyszy często odgrywanie komicznych scenek oraz straszenie widzów i wyprawianie różnego rodzaju figli. Najbardziej upowszechniły się: turoń, koza lub kozioł, niedźwiedź, koń, kogut, bocian oraz baran, czyli zwierzęta symbolizujące siłę, zdrowie, życiową energię i płodność.

Kolędnicy, autor Fiberek, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons

Herody, chodzenie z szopką i jasełka

W wielu regionach Polski pojawiały się tzw. herody, czyli grupy odgrywające biblijną opowieść o przyjściu na świat Jezusa, w którą wplatano zabawne wątki ludowe. Charakterystycznymi postaciami w grupach kolędniczych są także: pasterze, trzej królowie, dziad, baba (dawniej za postacie kobiece przebierali się chłopcy – tylko mężczyźni mogli kolędować, obecnie również kobiety biorą udział w kolędowaniu), Żyd, śmierć, diabeł, Cygan, żołnierz, policjant, kominiarze, muzykanci. Życzenia składa się w postaci wierszowanych oracji lub śpiewa kolędy, płata się przy tym figle (np. kominiarz sprawdza czystość kominka i smaruje wszystkich sadzą, a kto go nie dotknie, nie może spodziewać się szczęścia), całemu widowisku towarzyszy atmosfera ogólnej wesołości. Formą kolędowania jest też chodzenie z szopką, w której za pomocą zestawu kukiełek odgrywa się przedstawienia podobne do herodów lub jasełek. Obchód kolędniczy jest wyczekiwanym wydarzeniem, a pominięcie domu uważane jest za zły znak.

W żywej tradycji do dziś kolędowanie jest jeszcze spotykane w niektórych miejscach w Polsce, na Słowacji, w Czechach, Białorusi, Rosji, Ukrainie i Serbii. Prócz tego tradycja ta jest często podtrzymywana przez szkoły, domy kultury, zespoły regionalne, stając się elementem folkloryzmu, a przedstawienia kolędnicze i jasełkowe są bardzo popularne jako forma teatru, prezentowana na różnego rodzaju kolędniczych przeglądach i festiwalach.

Ukraińskie tradycje bożonarodzeniowe

W okresie świąt i na początku nowego roku na Ukrainie śpiewa się szczedriwki. Są to przyśpiewki zawierające życzenia pomyślności i urodzaju. Wykonują je grupy kolędników chodzące od domu do domu.

Inspiracja

Szczedryk – jedna z najbardziej znanych kompozycji Mykoły Łeontowycza (1877–1921) – ukraińskiego kompozytora, folklorystę, dyrygenta i pedagoga – inspirowana jest przez zimowe ukraińskie pieśni obrzędowe, czyli wspomniane wcześniej szczedriwki. Pierwsza prezentacja utworu przed publicznością zachodnią odbyła się 5 października 1921 r. w Carnegie Hall podczas koncertu Ukraińskiego Chóru Republikańskiego. W 1936 r. Peter J. Wilhousky napisał do melodii Łeontowycza angielskie słowa, dzięki czemu stała się ona popularną w Stanach Zjednoczonych kolędą pod nazwą Carol of the Bells.

Angielskie tradycje bożonarodzeniowe

Angielskie tradycje bożonarodzeniowe

Święta Bożego Narodzenia obchodzone są w Anglii tylko przez jeden dzień – 25 grudnia.
W okresie świątecznym w Londynie ustawia się ogromną choinkę, przed którą kolędują chóry z całego świata. W domach Anglicy rozwieszają gałązki jemioły i ostrokrzewu oraz kartki świąteczne. Kolędy i piosenki anglojęzyczne są obecnie wykorzystywane komercyjnie w okresie przed Bożym Narodzeniem w bardzo wielu krajach świata. Większość z nas słyszała zarówno te starsze utwory, np. God Rest Ye Merry Gentlemen, Deck the halls (Falalalala), Hark! The Herald Angels Sing, Little Drummer Boy, które doczekały się wielu różnorodnych opracowań wokalnych i instrumentalnych.

Kolędy i piosenki o tematyce bożonarodzeniowej są utworami, które wciąż są żywe. Powstają nowe melodie i teksty, jak np. dwudziestowieczne utwory angielskie: White Christmas, Last Christmas, Winter Wonderland, Jingle bells, ale również polskie, np.: Kolęda warszawska Zbigniewa Preisnera, Uciekali, uciekali (kolęda z musicalu Metro) Janusza Stokłosy, Jest taki dzień Seweryna Krajewskiego czy Kto wie czy za rogiem zespołu De Su. Tradycja kolędowania jest wciąż żywą i otwartą kartą historii muzyki.

Świecka tradycja bożonarodzeniowa

Muzyka kolęd to jednak nie wszystko, choć jest ich taka różnorodność. Jest dzieło ściśle związane z Bożym Narodzeniem, a nie będące kolędą. Jest to balet Dziadek do orzechów Piotra Czajkowskiego (1840‑1893, kompozytor rosyjski). Większość z nas nawet podświadomie zna tematy z tego baletu – chociażby dzięki bajkom animowanym. Muzyka z tego baletu lub suity stworzonej przez kompozytora na potrzeby wykonań instrumentalnych coraz częściej gości w naszych domach dzięki rozgłośniom radiowym. Wsłuchajcie się w muzykę Piotra Czajkowskiego i tutaj również poszukajcie ducha świąt. A jeżeli istnieje możliwość, to warto wybrać się na Dziadka do orzechów do opery, bo właśnie w okresie Bożego Narodzenia na całym świecie przypominany jest ten balet.

Tradycje bożonarodzeniowe – dziadek do orzechów

Balet‑feeria w 2 aktach, 3 obrazach

Akt I – Przyjęcie w domu Radcy

W domu Radcy trwają przygotowania do bożonarodzeniowego przyjęcia. W salonie, chwilowo niedostępnym dla dzieci, znajduje się pięknie ubrana choinka. Stopniowo pojawiają się zaproszeni goście. Mała Klara marzy o tym, by dorosnąć i dostawać kwiaty od narzeczonego, tak jak jej siostra. Już są wszyscy, zatem otwarto salon. Ukazuje się choinka i złożone pod nią prezenty. Wśród przybyłych obecny jest ojciec chrzestny Klary Drosselmeyer i jemu przypada rola rozdania prezentów. Jako ostatni, pod choinką zostaje dziadek do orzechów. Ten ostatni prezent nie budzi zachwytu wśród dzieci i dorosłych, tylko Klara jest nim zauroczona. Odkłada na bok lalkę i przytula niechcianego przez innych dziadka.

Przyjęcie trwa, wszyscy doskonale się bawią, tylko Fred dokucza Klarze i psuje dziadka do orzechów. Na szczęście Drosselmeyer potrafi naprawić zabawkę. Po zakończonym przyjęciu goście rozchodzą się do domów, a Klara przytulając dziadka do orzechów zasypia w fotelu.

Sen

We śnie Klara widzi pokojówki, matkę, babcię i dziadka w dziwnych przebraniach. Zza choinki wychodzą Myszy. Akcja wkracza w baśniowy klimat. Choinka rośnie, Klara dorośleje, a zabawka ożywa. Dziadek do Orzechów dowodzi zabawkowymi żołnierzami, walcząc z Myszami. Wojsko używa armaty i z pomocą Klary zwycięża Myszy. Dziadek do Orzechów zamienia się w Księcia, a Klara w Księżniczkę. Razem podążają do Krainy Słodyczy.

Akt II – W Krainie Słodyczy

Księżniczka Klara wraz z Księciem wędrują przez Krainę Słodyczy. Napotykane postacie są ożywiane przez Drosselmeyera. Wędrówce towarzyszy muzyka, a poszczególne postacie wykonują uroczyste tańce. W całej krainie trwa święto z okazji przybycia Książęcej Pary. Klara z Księciem wędrują przez Cukrową Łąkę, przechodzą przez Bramę Łakomczuchów, trafiają do Gwiazdkowego Lasu. Płyną przez Jezioro Róż łódką ciągniętą przez delfiny do Konfiturowego Gaju. Dalej wędrują do Cukierkowa – stolicy Cukierkowej Krainy, w której znajduje się Marcepanowy Pałac.

W cukierkowym świecie wszystko cudownie i słodko pachnie, wszyscy są weseli. W poszczególnych scenach balet wykonuje tańce charakterystyczne: Taniec wieszczki cukrowej, Taniec hiszpański, Taniec arabski, Taniec chiński, Trepak (Taniec rosyjski), Taniec pasterski. Suitę zamyka Walc kwiatów. Zachwycona Klara w końcu jednak budzi się w fotelu z zabawką w ramionach.

Tradycje bożonarodzeniowe w innych krajach

Słownik pojęć – Tradycje bożonarodzeniowe w innych krajach

Balet
rodzaj widowiska teatralnego, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec wykonywany przez tancerzy według choreografii z towarzyszeniem muzyki na tle dekoracji.

Feeria
1. bogactwo i różnorodność mieniących się barw, pulsujących świateł lub wibrujących dźwięków.
2. Widowisko teatralne oparte na wątkach fantastycznych, posługujące się efektami muzycznymi, świetlnymi itp.

Gitara flamenco
zwana też gitarą hiszpańską ze względu na kraj pochodzenia – odmiana gitary klasycznej. Gitary flamenco są wytwarzane z drewna cyprysowego, dlatego w odróżnieniu od gitar klasycznych są wykonane najczęściej w kolorach od jasnożółtego do pomarańczowego. Pudło jest nieznacznie większe i płytsze od pudła gitary klasycznej. Struny zawieszone są zazwyczaj bliżej progów niż w gitarze klasycznej, co ułatwia grę szybkich przebiegów i nadaje ostrzejsze brzmienie oraz efekt perkusyjny podczas grania akordów (obijanie się strun o progi).

Gody
czas od Bożego Narodzenia do Święta Trzech Króli w tradycji słowiańskiego chrześcijaństwa.

Golpeador
płytka ochronna wykonana przeważnie z cienkiego samoprzylepnego plastiku – laminatu. Naklejana na płytę wierzchnią gitary w celu ochrony lakieru i płyty przed uderzeniami gitarzysty, który wykonuje technikę golpe, czyli uderzenie palcem serdecznym w pudło rezonansowe w celu zaakcentowania, wzmocnienia wybranego dźwięku.

Jasełka
widowiska o Bożym Narodzeniu wzorowane na średniowiecznych misteriach franciszkańskich, a ich nazwa wywodzi się od staropolskiego słowa jasło oznaczającego żłób. Jasełka rzadziej mogą być nazywane także szopką, betlejemką, a na pograniczu polsko‑ukraińskim wertepem.

Kolęda
słowo kolęda pochodzi od łacińskiego calendae, oznaczającego pierwszy dzień miesiąca. Słowianie określali w ten sposób pierwszy dzień roku oraz noworoczny upominek. Z czasem zaczęli nazywać tak obrzędy związane ze składaniem życzeń i towarzyszące im pieśni.

Misterium
łac.: mysterium – tajemnica, kult religijny; jeden z podstawowych rodzajów średniowiecznego dramatu religijnego.

Pastorałka
słowo pastorałka pochodzi od łacińskiego przymiotnika pastoralis, czyli „pasterski”.

Suita
z fr. następstwo, kolejność – cykl utworów instrumentalnych o charakterze tanecznym lub nietanecznym, wynikającym z inwencji twórczej kompozytora.